به بیان ساده داروهای بیولوژیک، داروهایی هستند که از موجودات زنده مانند پروتئین‌ها و ژن‌ها تهیه می‌شوند. تنها سلول‌های زنده می‌توانند موجودات زنده را تکثیر کنند. با وجود اینکه تولید داروهای بیولوژیک دشوارتر و پرهزینه‌تر از داروهای معمولی است، اما ممکن است این داروها بتوانند روزی بیماری‌هایی که قابل درمان نبودند مانند سرطان‌ها، اختلالات ژنتیکی و بیماری‌های خود ایمنی را درمان کنند.
اما داروهای بیولوژیک دقیقاً چگونه به دست می‌آیند و مزایا و معایب استفاده از این داروها چیست؟ برای اطلاع از پاسخ این سؤالات، ادامه مطلب را از دست ندهید.
داروهای بیولوژیک، داروهایی هستند که از موجودات زنده به دست می‌آیند. در واقع دانشمندان این داروها را با استخراج پروتئین‌های آلی یا مواد ژنتیکی از سلول‌های زنده و تکثیر آنها به دست می‌آورند. این موضوع بدان معناست که دانشمندان ممکن است مجبور شوند ژن‌هایی که پروتئین‌های مورد نیاز آنها را تولید می‌کنند، شبیه‌سازی کنند. همچنین ممکن است DNA تغییریافته را در یک سلول قرار داد و از طریق سلول، در مقیاس بزرگ‌تر دارو را تولید کرد.
داروهای بیولوژیک نمونه‌هایی از فناوری زیستی هستند. در این روش، دانشمندان از علم زیست‌شناسی (مطالعه موجودات زنده) برای توسعه محصولات و فناوری جدید به منظور حل مشکلات انسانی استفاده می‌کنند.
داروهای بیولوژیک اغلب برای درمان بیماری‌هایی به کار می‌روند که داروهای قدیمی ساخت بشر قادر به درمان مؤثر آنها نیستند. البته نباید فراموش کرد که تولید داروهای بیولوژیک بسیار پیچیده‌تر و هزینه‌برتر از داروهای دیگر است.
چند نمونه از داروهای بیولوژیکی که در حال حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از:
خون و فرآورده‌های خونی (مانند پلاسما) برای انتقال خون
بافت‌هایی برای پیوند، مانند پیوند پوست یا پیوند استخوان
واکسن‌هایی که از بیماری‌های عفونی پیشگیری می‌کنند
استفاده از انسولین برای دیابت
ایمونوتراپی برای درمان سرطان
سلول‌های بنیادی برای درمان اختلالات خونی و سرطان خون
ژن‌درمانی برای درمان بیماری‌های ژنتیکی
درمان با آنتی‌بادی‌های مونوکلونال (آنتی‌بادی‌های کلون‌شده)
داروهای سرکوب‌کننده ایمنی بیولوژیک برای افراد مبتلا به بیماری‌های خودایمنی و آسم
داروهای بیولوژیک DMARDs (تعدیل‌کننده بیماری‌های روماتیسمی) برای افراد مبتلا به آرتریت
در ادامه نگاهی به برخی از مزایای استفاده از داروهای بیولوژیک خواهیم داشت.
واکسیناسیون سالانه جان حدود 3 میلیون نفر در جهان را نجات می‌دهد. تلاش‌هایی که در سطح جهانی برای واکسیناسیون انجام شده، حتی برخی از بیماری‌ها را ریشه‌کن کرده است. در مواقع بحرانی مانند پاندمی کووید 19، واکسن‌ها برای کنترل شیوع سریع بیماری ضروری هستند. واکسن‌ها از قدیمی‌ترین داروهای بیولوژیک در حوزه پزشکی هستند که تأثیرات گسترده و در سطح جهانی داشته‌اند.
انتقال خون نه تنها برای جایگزین کردن خون از دست رفته در اثر خونریزی حیاتی است، بلکه می‌توان خون بیماران را با خون یا پلاسمای سالم‌تر جایگزین کرد. از خون و فرآورده‌های خونی برای درمان اختلالات خونی، سرطان خون و اختلالات عصبی استفاده می‌شود.
داروهای بیولوژیک در خط مقدم درمان سرطان هستند که از جمله آنها می‌توان به درمان با سلول‌های بنیادی، ژن درمانی و ایمونولوژی اشاره کرد. این تکنیک‌های درمانی در کنار سایر روش‌های درمانی به مبارزه با سرطان کمک می‌کنند.
داروهای بیولوژیکی مانند G-CSF نیز به بهبود بیمار بعد از پرتودرمانی و شیمی درمانی کمک می‌کنند.
داروهای بیولوژیکی می‌توانند به‌طور مؤثری التهاب و درد مزمن را کنترل کنند و نیاز به کورتیکواستروئیدها را کاهش دهند. این احتمال وجود دارد که با گذشت زمان اثربخشی کورتیکواستروئیدها کاهش یابد و عوارض جانبی آنها با مصرف طولانی مدت نیز کمتر می‌شود. داروهای بیولوژیک هدفمندتر از سرکوب کننده‌های ایمنی غیربیولوژیک عمل می‌کنند.
برخی از معایب داروهای بیولوژیک شامل موارد زیر می‌شوند:
داروهای بیولوژیک، مولکول‌های بزرگ و پیچیده‌ای هستند که تنها درون سلول‌های زنده تولید می‌شوند. به بیان دیگر، دانشمندان نمی‌توانند این داروها را به سادگی داروهای معمول بسازند. فرایند تولید داروهای بیولوژیک بسیار پیچیده و حساس است و این داروها نسبت به کوچک‌ترین تغییرات حساس هستند.
دانشمندان باید هر مرحله از تولید را به دقت کنترل کنند تا از یکنواختی محصول اطمینان حاصل شود. به همین دلایل، تولید داروهای بیولوژیک زمان بیشتری می‌برد و هزینه بیشتری را می‌طلبد.
داروهای بیولوژیک بیشتر از داروهای معمولی ممکن است سیستم عصبی بدن را تحریک کنند. از آنجایی که این داروها شباهت زیادی به موجودات زنده دارند، سیستم ایمنی ممکن است این داروها را با یک عامل عفونی اشتباه بگیرد. در ادامه نیز ممکن است بدن آنها را دفع کند یا آنتی‌بادی علیه آنها بسازد. احتمال دارد این واکنش‌ها اثربخشی دارو را کاهش دهند و یا باعث بروز واکنش‌های آلرژیک شوند.
اغلب داروهای بیولوژیک به‌صورت قرص عرضه نمی‌شوند. برخی از این داروها را بیماران به تنهایی می‌توانند تزریق کنند و برخی دیگر باید به‌صورت وریدی و در مطب دکتر تزریق شوند. اگرچه بیشتر افراد حساسیتی نسبت به تزریق ندارند، اما تزریقات ممکن است باعث درد، تورم و بثورات پوستی شوند.
برخی از بیماران ممکن است بعد از تزریق، تب یا حالت تهوع را تجربه کنند. البته بیشتر این واکنش‌ها خفیف هستند و حتی احتمال دارد که اصلاً رخ ندهند. اما اگر از آمپول می‌ترسید، ممکن است کمتر تمایل به استفاده از این داروها داشته باشید.
در حال حاضر داروهای بیولوژیک سرکوب کننده ایمنی مانند مهارکننده‌های TNF، برای درمان طیف وسیعی از بیماری‌های التهابی مزمن مانند آرتریت روماتوئید تا بیماری‌های التهابی روده (IBD) استفاده می‌شوند.
اما این داروها (چه بیولوژیک و چه غیر بیولوژیک) ممکن است خطر ابتلا به عفونت‌ها یا حتی برخی سرطان‌ها را افزایش دهند.
شما و پزشک متخصص می‌توانید با بررسی ریسک‌ها و مزایای داروهای بیولوژیک استفاده یا عدم استفاده از این داروها را تعیین کنید.
بسته به شرایط جسمی شما، متخصصان ممکن است استفاده از داروهای بیولوژیک را در شروع درمان به شما پیشنهاد دهند. همچنین این امکان وجود دارد که در شروع درمان، از روش‌های درمانی دیگر استفاده‌کنند.
اگرچه ممکن است استفاده از روش‌های درمان معمول آسان‌تر باشد و با توجه شرایطتان برای درمان شما مؤثر باشند، اما داروهای بیولوژیک زندگی افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن شدید را که بدن آنها به درمان‌های دیگر پاسخ نداده، نجات داده است.
با وجود اینکه داروهای معمولی همیشه جایگاه خود را نزد پزشکان دارند، اما داروهای بیولوژیک به نوعی آینده صنعت پزشکی هستند. دانشمندان از بیوتکنولوژی برای درمان دقیق‌تر و مؤثرتر بیماری‌ها با کمترین عوارض جانبی استفاده می‌کنند.
تحقیقات برای توسعه این فناوری همچنان ادامه دارد و این امید وجود دارد که بتوان به‌کمک ژن درمانی در آینده‌ای نه چندان دور بیماری‌های غیرقابل درمان فعلی را درمان کرد.
